Sata sata bitiremediler ama enkaz devralmışlar - Nahit Duru

-Reklamlar-

AKP iktidarı ortalığı  karıştırmaya, gündem değiştirmeye bayılıyor. Son olarak da First leydi Emine Erdoğan ortaya çıktı ve AKP dönemine kadar olan Cumhuriyet dönemini "enkaz" olarak niteledi. Cumhurbaşkanı da, Anayasa Mahkemesinin Can Dündar ve Erdem Gül konusunda verdiği karara uymayacağını açıkladı. Emine hanımın sözleri unutuldu, Erdoğan'ın söylemi gündeme oturdu.
Erdoğan'ın söylemi çok su kaldırır. Bu tartışma uzar gider.
O nedenle de, unutturulmaya çalışılan, Emine Erdoğan'ın AKP'nin devraldığını iddia ettiği "90 yıllık enkaz" konusundaki görüşlerimin devamını yazmayı sürdüreceğim.
İşte, sata sata bitiremedikleri Cumhuriyet'in kuruluşundan 1950 yılına kadar; Atatürk, İsmet İnönü'nün Cumhurbaşkanı olduğu dönemlerde CHP iktidarının ekonomi ve sanayi alanında yaptıklarının geniş bir özeti:
1923'te Atatürk'ün en büyük iki eseri CHP ve Cumhuriyet kuruldu.
1924: Gölcük'te ilk tersane ünitesi ve Devlet Demiryolları kuruldu; İstanbul - Ankara arasında ilk uçak seferi yapıldı. Türkiye İş Bankası ve Türkiye Tütüncüler Bankası kuruldu. İlk  milli sigorta Anadolu Sigorta faaliyete geçti. Bursa'da Karacabey Harası, İstanbul'da Liman İşleri inhisarı kuruldu. 1920'de Atatürk tarafından kurulan Anadolu Ajansı, Anonim Şirkete dönüştürüldü. Gazi Orman Çiftliği kurulmaya başlandı.
1925: Eskişehir Cer Atölyelerinde demiryolu malzemesi üretecek birimler hizmete girdi. Adana Mensucat Fabrikası üretime başladı. Türkiye'nin ilk betonarme köprüsü Menderes Nehri üzerine yapıldı. İlk Cumhuriyet altını basıldı. Tayyare Cemiyeti'nin katkılarıyla Ankara'da Türk yapımı ilk planör uçuruldu. Şeker Fabrikaları kurulmasına ilişkin kanun kabul edildi.

1926: Demir Çelik Sanayii’nin kurulmasına ilişkin kanun yayımlandı. Türk Telsiz Telefon Şirketi kuruldu.  Eskişehir Uçak Bakım İşletmesi açıldı. Yabancı gemilere tanınan ayrıcalıkları kaldıran Kabotaj Kanunu yürürlüğe girdi.  Alpullu Şeker Fabrikası işletmeye açıldı. Ankara otomatik telefonu işletmeye açıldı. İstanbul'da inşaat demiri üreten ilk haddehane faaliyete geçti. Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri kuruldu. Kayseri Uçak ve Motor Fabrikası açıldı. (1950'li yıllarda Adnan Menderes hükümetince kapatılana kadar bu fabrikada toplam 112 savaş uçağı üretildi.) Bakırköy Çimento Fabrikası kuruldu. Uşak Şeker Fabrikası işletmeye açıldı.

1927: Teşviki Sanayi Kanunu kabul edildi. Bünyan Dokuma Fabrikası hizmete girdi. Ankara - Kayseri ve Samsun - Havza - Amasya demiryolları açıldı. Bursa Dokumacılık Fabrikası açıldı.

1928: Anadolu Demiryolu Şirketi yabancılardan satın alındı. Haydarpaşa-Eskişehir-Konya ve Yenice-Mersin Demiryolları yabancılardan satın alındı. Ankara Çimento Fabrikası ve Ankara Numune Hastanesi açıldı. Refik Saydam Hıfzısıhha Enstitüsü kuruldu. İstanbul Bomonti'de Türk Mensucat Fabrikası hizmete girdi. Amasya - Zile ve Kütahya - Tavşanlı demiryolu açıldı. Malatya Elektrik Santralı açıldı. İstanbul'da Üsküdar, Bağlarbaşı ve Kısıklı'da tramvay hatları açıldı.

1929: Gaziantep'te Mensucat Fabrikası, Ayancık Kereste Fabrikası işletmeye açıldı. Mersin- Adana demiryolu yabancılardan satın alındı. Trabzon Vizera Hidroelektrik Santralı hizmete girdi. İstanbul'da Fatih-Edirnekapı tramvay hattı işletmeye açıldı . Anadolu-Bağdat, Mersin- Tarsus Demiryolları ile Haydarpaşa Limanı yabancılardan satın alındı. Kütahya- Emirler, Fevzipaşa-Gölbaşı demiryolları açıldı. Paşabahçe Rakı ve İspirto Fabrikası hizmete girdi.
1930: Ankara - Sivas  ve Kayseri Şarkışla Demiryolu Hattı ulaşıma açıldı. Mecidiyeköy Likör ve Kanyak Fabrikası açıldı. İstanbul Galata Köprüsü'nden 70 yıldan beri alınan köprü geçiş ücreti kaldırıldı.

1931 : Bursa- Mudanya demiryolu yabancılardan satın alındı. Gölbaşı - Malatya demiryolu açıldı. Tekel Genel Müdürlüğü ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kuruldu.

1932 : Devlet Sanayi Ofisi (DSO) kuruldu. Samsun- Sivas, Kütahya - Balıkesir ve Ulukışla - Niğde demiryolları hizmete açıldı. Diyarbakır Tekel Rakı Fabrikası işletmeye sokuldu. Sanayi Teşvik Kanunu ile toplam 1473 işletme teşvikten yararlandırıldı. İzmir Rıhtım İşletmesi yabancılardan satın alındı. Türkiye Sanayi Kredi Bankası kuruldu.

1933: Eskişehir Şeker Fabrikası açıldı. Sümerbank resmen faaliyete geçti. İstanbul - Ankara arasında düzenli uçak seferleri başladı. Adana-Fevzipaşa ve Ulukışla - Kayseri demiryolu açıldı. İller Bankası ile Zonguldak Yatırım Bankası ve Kayseri Milli İktisat Bankası kuruldu. Havayolları Devlet İşletmesi kuruldu. Samsun- Çarşamba demiryolu hattı yabancılardan satın alındı. Halk Bankası kuruldu. Ankara'da Yüksek Ziraat Enstitüsü açıldı.

1934: Bandırma- Menemen- Manisa ile İzmir -Kasaba , Basmane Afyon demiryolu yabancılardan satın alındı. Keçiborlu Kükürt Fabrikası , Turhal Şeker Fabrikası, Isparta Gülyağı Fabrikası üretime başladı.  Kayseri Uçak ve Motor Fabrikasında üretilen ilk uçağın deneme uçuşu yapıldı. Sümerbank Bakırköy Bez Fabrikasının açılışı yapıldı. Süttozu Fabrikası Bursa'da açıldı. Zonguldak Kömür Yıkama Fabrikası işletmeye açıldı. Demiryolu Elazığ'a ulaştı.
1935: Aydın Demiryolları yabancılardan satın alındı. Amortisman Sandığı kuruldu. MTA (Maden Teknik Arama) Enstitüsü, ETİBANK , Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş., Türkkuşu kuruldu. İstanbul Rıhtım Şirketi yabancılardan satın alındı. Ankara'da troleybüs hattı işletmeye açıldı. Fevzipaşa - Ergani - Diyarbakır demiryolları açıldı. Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası ile Zonguldak Türk Antrasit Fabrikası işletmeye açıldı. Afyon - Isparta demiryolu açıldı. Sümerbank Kayseri Dokuma Fabrikası ve  Ankara Mamak'ta Gaz Maskesi Fabrikası hizmete açıldı.

1936: Kabotajın Deniz Yolları İdaresi'ne geçmesi sağlandı. Ankara Çubuk Barajı açıldı. Edirne-Sirkeci Şark Demiryolları yabancılardan satın alındı. Haydarpaşa Numune Hastanesi hizmete girdi. Sümerbank Malatya İplik ve Bez Fabrikası, İzmit Kâğıt ve Karton Fabrikası hizmete girdi. Elazığ Şark Kromları İşletmesi kuruldu. İzmir Havagazı Şirketi ile İstanbul Telefon Şirketi yabancılardan satın alındı.

1937 : Sümerbank Konya Ereğlisi Dokuma Fabrikası üretime başladı. Kozlu Kömür İşletmeleri yabancılardan satın alındı. Çatalağzı - Zonguldak ve  Diyarbakır - Cizre demiryolu açıldı,Toprakkale - İskenderun demiryolu yabancılardan satın alındı. Ankara'da ilk Bira Fabrikası kuruldu. Ankara'da Motorlu Tayyarecilik Okulu açıldı. Urfa'da Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği ve Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası üretime başladı. Denizbank kuruldu. İstanbul ve Trakya Demiryolları yabancılardan satın alındı. Yozgat Termo-Elektrik Santralı hizmete verildi.
1938: Gemlik Suni İpek Fabrikası açıldı. İzmir Telefon Şirketi yabancılardan satın alındı. Ankara Radyoevi hizmete girdi. Divriği Demir Madenleri ile Bursa Merinos Fabrikası faaliyete geçti. Murgul Bakır İşletmeleri satın alındı. Devlet Havayolları Genel Müdürlüğü kuruldu. Eskişehir İspirto Fabrikası açıldı. İstanbul Elektrik Şirketi yabancılardan satın alındı. Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) kuruldu. Sivas - Erzincan demiryolu açıldı. Giresun'da Fiskobirlik kuruldu.

1939: Diyarbakır Ergani Bakır İşletmesi hizmete girdi., Karabük Demir Çelik Kok Fabrikası,  Karabük Demir Çelik Boru Fabrikaları üretime başladı. İstanbul'da yabancıların işlettiği Tramvay Şirketi tesisleri ve Tünel İşletmesi devralındı. Bursa ve Mersin elektrik tesisleri ile Adana Elektrik Şirketi devletleştirildi. Sivas Demiryolu Makineleri Fabrikası kuruldu. Aydın'da 4000 köylüye toprak dağıtıldı. İstanbul'da İETT kuruldu. Karabük Demir Çelik Fabrikası Yüksek Fırınları hizmete girdi. Ankara Havagazı Şirketi devletleştirildi. İlk Türk denizaltısı Haliç'te denize indirildi. Sivas - Erzurum demiryolu açıldı. (Cumhuriyetin ilk 15 yılında kazma kürekle yapılan demiryolu 3.000 kilometreye ulaştı.) Tekirdağ Şarap Fabrikası hizmete açıldı.
1940 : Kozabirlik, Türk Petrol Şirketi , Ereğli Kömür, Garp Linyitleri İşletmeleri kuruldu. Haliç’te yapılan ikinci Türk denizaltısı donanmaya katıldı.

1941: Gebere Barajı açıldı. Petrol Ofisi kuruldu. Türk Hava Kurumu Ankara'da uçak fabrikası faaliyete geçti. THY Yurtiçi uçuş merkezlerini 11'e çıkardı.

1942: Ankara Etimesgut'ta üretilen ilk Türk uçağı deneme uçuşları yaptı. Dalaman ve Hatay Devlet Üretme Çiftlikleri kuruldu. İlk Türk ilaç fabrikası Eczacıbaşı İlaç Fabrikası Levent'te açıldı.

1943: Ticaret ve Sanayi Odaları, Esnaf Odaları ve Ticaret Borsası Kanunu kabul edildi. Zonguldak - Kozlu demiryolu açıldı. İstanbul'da Atatürk Bulvarı ile Ankara'da Gençlik Parkı açıldı. Diyarbakır - Batman Demiryolu faaliyete geçti. Seyhan Regülatörü  ve Sivas Çimento Fabrikası açıldı.

1944: Türkiye Zirai Donatım Kurumu (TZDK) kuruldu. İzmit Klor Alkali Fabrikası hizmete girdi. İzmit Selüloz Fabrikaları işletmeye alındı. Türk Hava Kurumu'nun Ankara'daki uçak fabrikasında 140 eğitim uçağı, ambulans uçakları ve çok sayıda planör üretildi. İzmit'te Gazete ve Sigara Kâğıdı Fabrikası açıldı. Yeşilköy'de yerli sermaye ile üretilen ilk Türk özel yolcu uçağının denemesi yapıldı. Mersin Limanı hizmete açıldı. Gaziantep Havaalanı açıldı.Fevzipaşa - Malatya, Diyarbakır - Kurtalan demiryolu hizmete girdi. Sakarya'da Ziraat Alet ve Makineleri Fabrikası üretime başladı
1945: Şirketi Hayriye devlet tarafından satın alındı. İskenderun Limanı hizmete girdi. Türkiye ilk defa yerli ampul üretimine başladı. Çiftçiyi ve Köylüyü Topraklandırma Kanunu kabul edildi. Ormanlar koruma amacıyla devletin mülkiyetine geçti. İstanbul -Londra, İstanbul - Paris uçak seferleri başladı.
1946: İşçi Sigortaları Kurumu yürürlüğe girdi. İstanbul - Ankara arasında yataklı tren seferleri başladı. Elazığ Tekel Şarap Fabrikası hizmete girdi.
1947: Palu - Genç demiryolu açıldı. Rize Çay Fabrikası hizmete girdi. Eskişehir Demiryolu Takım Fabrikası hizmete girdi.
1948: Köprüağzı - Maraş demiryolu açıldı. Çatalağzı Termik Santralı hizmete girdi. Ankara Etimesgut'ta kurulan Uçak Motor Fabrikası hizmete girdi.
1949: Porsuk Barajı açıldı.  İstanbul'da Kartal- Yalova araba vapuru hattı açıldı. Sümerbank Ateş Tuğla Fabrikası Filyos'ta açıldı. Muş'ta Alparslan Devlet Üretme Çiftliği kuruldu. Murgul Bakır İşletmeleri üretime başladı.
Emine hanımın sözünü ettiği enkaz bu.
Kaldı ki, 1950 ile 2002 yılları arasında yapılan devlet yatırımları yok bu saydıklarım arasında. Barajlar, fabrikalar, rafineriler, elektrik santralları ve daha niceleri.
AKP iktidarının Demokrat Parti dönemi ile ilgili bir sıkıntısı yok. Onun derdi CHP dönemi.
O nedenle de CHP döneminde döşenen demiryollarını bir küçümsüyor, AKP'nin yetkilileri.
Beğenmediklerinden demiryollarına bir göz atalım.
1923 ile 1950 arası kazma kürek kullanılarak, teknolojiden uzak, zor koşullarda tüneller açılarak tam 3 bin 764 kilometre demiryolu yapılmış. Demokrat Parti döneminde, 1950-2003 yılları arasında yalnızca 945 kilometre demiryolu döşenmiş.
Çok övünülen, AKP'nin ilk 10 yılında modern araçlarla kazandırılan demiryolu uzunluğu toplam 1086 kilometre. Bu da yılda ortalama 108 kilometre demiryolu döşendiği anlamına geliyor. Yani, 1920'lerde 30'larda, 40'larda döşenen yıllık 139 kilometre demiryolunun altında.
Bu da övünülecek değil, susulması, ilk 27 yılın koşulları ile kıyaslanırken utanılması gereken bir sonuç.
AKP'nin çok eleştirdiği CHP iktidarı döneminde yapılan , ekonomik işleri, kurulan fabrikaları sıralamaya çalıştım.
Hala anlamayanlar çıkarsa yapacak bir şey yok. Tekrar edeyim. Bu dönemde yapılanlar bu iktidarın hayallerine sığmaz. Onlar yapmayı değil, satmayı bilirler.
Not:
1923 - 1950 arasında tüm bu eserler yaratılırken ve yatırımlar gerçekleştirilirken tek kuruş bile borç alınmadığı gibi, Osmanlı'nın bıraktığı Düyun-u Umumiye borçları da son kuruşuna kadar ödenmiş, 1929 dünya krizi yaşanmış, 2'nci dünya savaşı tüm dünyayı sarsmıştır.

Nahit Duru abcgazetesi -Reklamlar-